Sokullu Mehmet Paşa

Sokullu Mehmet Paşa, asıl adı Bayo Sokoloviç olan Boşnak asıllı Osmanlı devlet adamıdır. 1. Süleyman saltanatında Kaptan-ı Deryalık, 1. Süleyman, 3. Murat ve 2. Selim dönemlerinde ise 14 yıl 3 ay 17 gün sadrazamlık yapmıştır. 1. Süleyman dönemindeki son vezir-i azamdır. Yaptığı icraatları ve kişiliğiyle Osmanlı Devleti'nin en büyük sadrazamlarından biri olarak kabul edilir. Ayrıca devletin zirvede olduğu dönemde sadrazamlık yapmıştır.

1505 yılında doğan Mehmet Paşa'nın babası Dimitriye'dir. Devşirme sistemiyle 1519 yılında Edirne sarayına getirilmiştir. Adı Mehmet olarak değiştirilerek, Türk ve Müslüman kültürüyle yetiştirilmiştir. Daha sonra İstanbul'a gönderilerek, Topkapı Sarayında ve Enderun'da çeşitli görevler yapmıştır. 1541 yılında Kapıcıbaşı, 1546 yılında başarılarından dolayı geleneklere uygun olarak Kaptan-ı Derya 'lık görevine getirilmiştir. Bu görevde Trablusgarp seferine katılmış, İstanbul Tersanesini yenileyerek genişletmiş. 1549 yılında vezirliğe yükselip Rumeli Beylerbeyi olmuştur. 1547 yılında Avusturya ile imzalanmış olan barış antlaşmasının bozulması nedeniyle, 1551 yılında Erdel seferinin komutanlığına getirilmiştir. Burada önemli kaleleri almasına rağmen, Temeşvar kuşatmasında başarısız olmuştur. 1553 yılında 1. Süleyman tarafından Rumeli askerlerinin başına getirilerek, Anadolu'ya gönderilmiştir. Nahçıvan seferinde Rumeli askerleriyle büyük başarıları olmuştur. Bu sefer sonrasında 3. Defa vezirliğe yükselerek, Kubbealtı vezirlerinden olmuştur. 1561 yılında 1. Süleyman'ın torunu, 2. Selim'in kızı Esmehan Sultan ile evlenmiştir. 1. Süleyman'ın oğulları arasında geçen taht mücadelesinde Selim'in yanında yer almıştır. Selim'in döneminde Semiz Ali Paşa sadrazamlığa, Sokullu Mehmet Paşa ise ikinci vezir olmuştur. 1565 yılında Semiz Ali Paşa'nın vefatıyla sadrazamlığa getirilmiştir.

Sadrazamlığa geçen Sokullu Mehmet Paşa, 15 yıl süreyle Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresini sağlamıştır. Son seferine çıkan 1. Süleyman'ın ölümüyle Zigetvar Kalesi'nin fethini idare etmiş, askerden Süleyman'ın ölümünü gizleyerek, 2. Selim'in tahta çıkmasını sağlamıştır. 2. Selim döneminde sadrazam olarak büyük devlet işlerinde etkili olmuştur. 1568 yılında Avusturya ile 8 yıl sürecek barış antlaşması imzalayarak, doğuya yönelmiştir. Osmanlı egemenliğini doğu denizlerinde ve Asya'da güçlendirmeyi hedeflemiştir. Bu nedenle Umman Denizi, Kızıldeniz ve Basra Körfezindeki gemilerin sayılarını arttırmış, Endonezya ve Hindistan ile iyi ilişkilere girmiştir. Tunus'u Osmanlıların himayesine alan Sokullu, Kuzey Afrika'yı bu sayede denetlemek istemiştir. Lala Mustafa Paşa ve Piyale Paşa'nın bunlara karşı çıkmasından dolayı divandan 1570 yılında Kıbrıs'ın alınma kararı çıkmıştır. Sokullu Mehmet Paşa bu kararın uygulanmasını Avrupa'yı kendilerine karşı birleştireceği düşüncesinde olmasına rağmen, Lala Mustafa Paşa divanın kararına uyarak, 1571 yılında Kıbrıs seferine çıkmıştır. Osmanlı donanması Haçlı donanmasına İnebahtı 'da yenildi. Bu yenilgi karşısında Osmanlılara gönderilen Venedik elçisine Sokullu'nun cevabı " Biz Kıbrıs'ı alarak sizin kolunuzu kestik, siz donanmamızı yenerek sadece sakalımızı kestiniz; şunu unutmayın kol yerine gelmez, ancak sakal eskiden olduğundan daha gür çıkar. " olmuştur. Bu sözler gerçek olmuş, Venedikliler barış istemiş ve Osmanlı donanması İspanyollardan Tunus'u almıştır.

2. Selim'in 1574 yılında ölmesiyle, yerine geçen 3. Murat'ın saltanatında da sadrazamlık görevini yapan Sokullu, artık eski gücünde değildi. Padişah onun karşıt düşüncesinde olanlarla iş birliği içindeydi. Fakat bu dönemde de bazı siyasal başarılar elde etmiştir. Fas'ın Portekiz akınlarından kurtuluşu, Avusturya'nın sarayla ilgili oyunlarının etkisiz hale getirilmesi onun sayesinde olmuştur. Ancak baskılar yüzünden Sokullu Mehmet Paşa'nın amcasının oğlu Budin Beylerbeyi idam edilmiştir. 11 Ekim 1579 yılında ise 3. Murat'ın annesi Safiye Sultan'ın tuttuğu bir yeniçeri divan çıkışında Sokullu'yu hançerlemiştir. Bu olay üzerine yeniçeri öldürüldüyse de Sokullu kurtarılamamıştır. Sokullu Mehmet Paşa Eyüp'te defnedilmiştir.

14 yıllık sadrazamlığı döneminde, iyi bir siyasetçi olmuş, askeri ve siyasal alanda başarılara katkı sağlamıştır. Yaşamında hiçbir görevden alınmamış, her zaman bir üst göreve atanmıştır. İstanbul'da bir tane, Edirne, Lüleburgaz, Payas'ta bulunan beş külliyesi vardır. Bunun dışında İmparatorluğun her tarafında eserleri vardır. Osmanlı donanmasına Hazar Denizini açan Don ve Volga ırmakları arasındaki kanalı açma, Süveyş Kanalını açma, Karadeniz'e alternatif boğaz açma gibi projeleri vardı. Bu projelerden batılılar rahatsız olmaktaydı. Çünkü Osmanlılar bu sayede daha güçlü hale gelecekti. Öldürülmesinde bunun da etkisi olduğu tarihçiler tarafından söylenmektedir. Devlet teşkilatı içinde de yapmış olduğu önemli düzenlemeleri bulunmaktaydı. Sokullu Mehmet Paşa Osmanlı tarihinde suikast sonucu öldürülen 2 sadrazamdan biri olarak tarihe geçmiştir. Kanuni'den sonraki dönem tarihte Sokullu dönemi olarak geçer.