Osmanlı İmparatorluğu'nda vakıflar, toplumun çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla zenginler tarafından kurulan hayır kurumlarıydı. Vakıflar, zaman içinde ekonomik, sosyal, sanat, eğitim, sağlık, ulaşım, mimari ve bayındırlık alanlarında önemli roller üstlenmişlerdir. Özellikle padişahlar ve yüksek devlet görevlileri vakıflar kurmuş, devlet de bu vakıfları korumuş ve desteklemiştir. Böylece sosyal, kültürel ve dini etkinlikler, devletin doğrudan müdahalesi olmaksızın vakıflar tarafından düzenlenmiştir.

Osmanlı döneminde vakıfların topluma birçok faydası olmuştur. Bunlardan bazıları şunlardır:

Osmanlı devleti, vatandaşlarının can ve mal güvenliğini sağlamak ve devlet düzenini korumakla yükümlüydü. Ancak eğitim, dini ibadetler için cami yaptırmak gibi sosyal hizmetler vakıflar tarafından yerine getirilirdi. Vakıflar, sadece cami, hastane veya okul yaptırmakla kalmaz, bu yapıların uzun yıllar boyunca ayakta kalabilmesi için gerekli önlemleri de alırlardı. İnsanların ihtiyaçları doğrultusunda beslenmeleri, giydirilmeleri ve sağlıklarının kontrol edilmesi gibi hizmetler de vakıflar tarafından sağlanırdı. Bu nedenle Osmanlı'da vakıfların varlıklı olması gerekiyordu. Padişahlar ve devlet adamları vakıflara yardım eder, büyük bağışlarda bulunurlardı. Bu bağışlar hanlar, çiftlikler, hamamlar ve evler gibi değerli mülkleri kapsardı.

Osmanlı vakıflarının ünü, birçok ulus tarafından da duyulmuştu. Hatta İtalyan asıllı Cantacasin, Osmanlı vakıfları hakkında yazdığı eserlerde şöyle bahsetmektedir: "Küçüğü ve büyüğü ile Türk ileri gelenleri cami ve hastane yaptırmaktan başka bir şey düşünmezlerdi. Onları zengin olan vakıflarla teçhiz ederlerdi. Yolcuların konaklayabilmesi için kervansaraylar inşa ettirirler. Yollar, köprüler, imaretler inşa ettirirler. Türk büyükleri, bizlerin senyörlerimizden çok daha hayır sahibidirler, son derece misafir severlerdi. Türk, Hristiyan ve Yahudi olsa da memnuniyetle misafir ederler. Onlara yiyecek, içecek ve et verirlerdi. Bir Türk, karşısındaki yemek yemeyen bir insanla Hristiyan ve Yahudi bile olsa yemeğini paylaşmamayı çok ayıp sayar."

Osmanlı hastaneleri sadece yatan hastalara yönelik değil, ayakta tedavi hizmeti de sunarlardı. Her gelen hastanın tedavisi sağlanır ve fakir olduğunu beyan eden hastalara herhangi bir belge istenmeksizin bedava ilaç verilirdi. Kervansaraylar ise büyük hayır kurumları olduğu kadar, ticareti canlandıran ve yolları canlı tutan kuruluşlardı. Kervansarayların daha iyi olanlarına "han" adı verilirdi. Han ve kervansarayların vakıfnamesinde, yolcuların hayvanları ile birlikte üç gün misafir edileceği, yedirilip içirileceği koşulu bulunurdu.

Sonuç olarak, Osmanlı'da vakıflar toplumun çeşitli ihtiyaçlarını karşılamakla kalmamış, aynı zamanda sosyal, kültürel ve ekonomik hayatın önemli bir parçası olmuştur. Vakıfların bu denli geniş bir alanda hizmet vermesi, Osmanlı toplumunun dayanışma ve yardımlaşma ruhunu yansıtmaktadır.