Celali İsyanları Tarihi ve İsyanın Sebepleri

Celali İsyanları

Celali İsyanları, Tarihçilerin anlatımına göre, isyanlar 1550 'den sonra bunalımlar, sıkıntılar, patlamalar şeklinde olduğudur. İlk isyancıların birisi de isminden anlaşılacağı gibi "Celali isyanları" ismi verilmiş.17'inci yüzyılların I. Ahmet ve IV. Murat zamanında, ekonomik nedenler yüzünden çevresel ve siyasal dalında bozukluklar yaşanması, Anadolu'nun değişik yerlerine bağlı ayaklanmaları meydana getirerek başlatılmıştır. Celali isyanları, 1576-1596 yıllar arasında olmuştur. Celali isyanları her yerden katılım olmuş ve çiftçilerin meydana getirdiği askeri topluluklar, devlet memurları, medrese öğrencileri, yeniçerileri, tımarlı sipahiler ve diğer askeri tayfasından oluşmuştur. Yüzbinlere dayanan insanlar bir araya gelmişler. Osmanlı kaidelerine karşı gelinmiş ve sosyal düzeninin yıkılmasında önemli faktör olmuştur. Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa'nın laiklik davasında Alevilerin de büyük destekçileri olduğu bilinmektedir. Tımarlı sipahilerin de tımarlarının zoraki ellerinden alınarak, reaya (Köylü) derecesindekilere yüklü vergilerle alıkoymuşlardır. Bunun sonucunda;

Osmanlı tarımsal alanı, darmadağın olmuş ve köylü yoksullaşmış. Bunun gibi veya buna benzeyen nedenlerin olması sosyal yapının ve ekonomik nedenleri de yapısal bir felç katliamı haline gelmiştir. Bu denli halk açısından doğan celali isyanlarına, savaştan korkup kaçan askerleri, medrese öğrencileri ve işsiz durumda olan donanma askerleriyle katılım olmuştur. Meydan veren bu isyanların kaynakları Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Karayazıcı, Deli Hasan, Katırcıoğlu, Gürcü Nebi ve Tavil Ahmet isyanlarındandır. İsyanların durdurulmasında ve engellenmesinde Padişahların da halkı ezdirmemek adına Adaletli nameleri yayınladığı yazılmıştır. Sadrazam Kuyucu Murad Paşa oldukça katı bir asker olarak bilinirmiş. Acıması kesinlikle yokmuş. Bu olayları bastırabilmek için oldukça şiddete başvurmuştur. Bazen de haklı ve haksızı da ayırmaksızın "ibreti alem olsun diye" masumlara bile katliam yaptırırmış. Katliamı gerçekleşen ölüleri açılan kuyulara atmak gibi bir alışkanlık vasfı bulunduğundan kendine söylenen "Kuyucu" ismi verildiği söylenirmiş. Kuyucu Murad Paşa'nın baskılı ve katı politik düşüncelerini zikrettiği Celali İsyanları güçlükle olsa bile bastırılmıştır.

Celali İsyanlarının Sebepleri Nelerdir?

Celali isyanları, Osmanlının toprakları üzerinde yenilikler getirerek değiştirmiştir. Yüklü vergilere karşın "Büyük Kaçgun" esnasında yerinde bulunan çiftçilere ait topraklar, mültezimlerin veya yerel yöneticilere geçtiği söyleniyor. Vergilerde borçlanan bu köylü halkı, sürdükleri toprakları sonucun da tefecilere hibe etmişler, bilmeden de olsa Osmanlı topraklarının düzeltilmesi ile ana direği olan Tımar Sistemi bu sayede telef olmuş. Büyüyen nüfusla birlikte kentlere göç halinde dağılmışlar. Tarımsal faaliyet durmuş ve kıtlığa neden olan tarımsal ürünlerinin fiyatlarının da yükselmesine neden olmuştur. Yüz binlerce, on binlerce insan yaşamlarına veda etmiş. Çoğu yerleşik evler, alanlar yıkımlara maruz kalmış. Celali isyanından kurtulamayan topluluk Türkmen aşireti, bugünün Bulgaristan ve Makedonya kentlerine sürülmüşler. Batı Anadolu'dan ilerleyen iskanlar azlık bir Türk nüfuslu Balkanlar bu tarihle beraber Türkler yoğunlaşmış. Köy halkı bağını ve bahçesini sürmeyip göç yolunu tutmak istemiş, fakat köylülere de çiftbozan isimli cezalar vergisi öne sürülmüş.

Celali İsyanlarının Tesirleri

Osmanlı Devleti'nde tımar sisteminin bozularak iltizam sisteminin çoğalması ile isyanlar oluşmaya başlamıştır.
Ekonomik durum köylüleri giderek çöküntüye uğratıp halktan yüksek vergiler tertip edilmeye başlanmış ve isyanlar başlatılmıştır.
Kadıların ve Sancakbeylerin adaletsizlik içinde olduğu ve haksız yere vergi uygulamalarına gidilerek halk açısından huzursuzluk başlamıştır.
Osmanlı Devleti'nin 17'inci yüzyılda görülen savaşların başarı göstermemiş olması askeriyeden kaçanlar olmuş, eşkıyalık hüküm sürmüştür.
Avusturya ve İran ile yapıldığı savaşlar uzun dönem devam etmesi halk gittikçe yıpratılmıştır.

Celali İsyanları ile Sonuçları

Halkın Osmanlı Devleti'ne dayalı güveni giderek azalmasına neden olmuştur.
Anadolu'da Osmanlı Devleti'nin otoriterliği çökmüş, huzuru ve asayişi korunmayacak duruma getirmiştir.
Vergilerin kısmi toplanılmaması sebebi ile devleti geliri yavaş yavaş azalmıştır.
Kırsal kesimlerin insanları kentlere göç etmek istemişler. Köylerin ağır ağır boşalmasına sebebiyet vermiştir.
Köylerin boşalmasıyla tarımsal üretimler azalarak, ekonomik bozukluklar hayatı zorlaştırmış ve kentlerde başıboşluk çoğalmıştır.
Osmanlı ve Avusturya aralarında gelişen savaşlarda ekonomik nedenler sıkıntı vermeye başlamıştır. Tabii savaşların seyrini değiştirmiştir.
Çıkan ayaklanmaların durdurulması için isyancılarının başı olarak bu kişilerin bazıları öldürtülmüş, bazılarının da devleti sadakatlerini kanıtlamak için rütbe ve devleti vazifeleri verilmiş. Bu olay benzerinin çoğu isyanlarının oluşmasına neden olmuştur.

Son Güncelleme : 20.01.2024 04:04:00

Celali İsyanları ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Herkese açık dizin kaynağımıza katkıda bulunabilirsiniz.