Tanzimat, Gülhane Hatt-ı Hümayunu yani Tanzimat Fermanı ile başlayan, Osmanlı Devleti'nin yenileşme hareketlerine yöneldiği dönemi ifade eder. Sultan Abdülmecid'in tahta oturmasıyla yaptığı ilk iş Tanzimat Fermanı'nı ilan etmek olmuştur. Çünkü devleti çöküşten kurtarmanın yolunun hukuk ve devlet yönetimi üzerinde yapılacak yeni düzenlemeler olduğu düşünülüyordu. Fakat başta söylemek gerekirse Müslüman ve gayrimüslim halkı ilgilendiren bu fermanın, halkın isteğiyle değil de salt padişahın iradesiyle çıkarılmış bir ilan olması amacına ulaşamamasındaki en büyük etkenlerden biridir. Bir yandan da padişahın iradesiyle kendi yetkilerini sınırlandırması ve kanun üstünlüğünün bir nebze de olsa kabul edilmesi açısından o dönem için olumlu bir gelişme olmuştur.

Döneme ismini veren Tanzimat Fermanı'nın ilanı ve çeşitli yenilikler, düzenlemeler ve açılan yeni kurumlar ile dönemin genel görünüşünün olumlu olduğu söylenebilir. Fakat yine de neden Osmanlı Devleti kurtulamadı? Sorusu akla gelirse buna cevap olarak yeniliklerin evet olumlu ve gerekli olduğu fakat artık bunları yapmakta epey geç kalındığı söylenebilir. Örneğin Osmanlı bu dönemde düşünce ve halkın haber alma özgürlüğü açısından önemli bir detay olan gazete basımını ilk defa yapmaya başlamıştır. Fakat Avrupa'da gazete Osmanlı'dan neredeyse 100 yıl önce basılıyordu. Bunun gibi pek çok geç kalınmış yeniliğin sıralanabileceği dönem, özetle Osmanlı'nın kendi içerisinde olumlu bir gelişme seviyesine ulaşmıştır fakat dünya geneli için Osmanlı kadar büyük bir anlam taşımamaktadır. Getirilen yeniliklere göz atarsak dönemde: İl genel meclisleri ve belediye örgütlerinin kurulmasıyla teşkilatlanma çalışmalarına önem verildi. Azınlıklara mülk sahibi olma, devlet memuru olma hakkı tanındı. Müsadere sistemi kaldırıldı ve Maliye Bakanlığı gibi kurumlar açıldı. İlk kâğıt para basıldı. İngiltere'den ilk dış borç alındı. İstanbul Üniversitesi (Darü'l Fünun), Mekteb-i Mülkiye gibi okullar açıldı. İlk tıp derneği, Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane kuruldu. Batı dillerinden çeviriler yapılmaya başlandı. İlk özel gazetemiz olan Tercüman-ı Ahval çıkartıldı.

Osmanlı'nın giderek güç kaybettiği dönemde milliyetçilik akımı öne çıkmış ve etnik ırklar bağımsızlıklarını ilan etmek ister hale gelmişlerdi. Bünyesinde çok çeşitli etnik kökenleri barındıran Osmanlı bu yüzden en büyük zorluğu yaşayan devletlerden biri oldu ve elindeki birçok bölgeyi de bu yüzden kaybetti. Hala kendi toprakları içerisinde olan milletleri bir arada tutmanın yollarını arayan Osmanlı bir yandan da Avrupalı devletlerin azınlıklar bahanesiyle devletin iç işlerine karışması sorunuyla uğraşıyordu. Çözüm olarak Mustafa Reşit Paşa'nın hazırlanmasında aktif rol oynadığı Tanzimat Fermanı, Gülhane Parkı'nda halka duyuruldu.

Ferman, İngiltere'nin 1215'te yayınladığı Magna Charta ile benzerlik göstermektedir. Amacı Müslümanları ve gayrimüslimleri eşit duruma getirmek, yeniliklere gitmekti.

Tanzimat Fermanı ile birlikte: