Osmanlı devleti gerileme dönemi, 1699 yılındaki Karlofça Antlaşmasıyla başlayan ve 1792 yılındaki Yaş Antlaşmasına kadar geçen süreyi içermektedir. Bu süreç Karlofça ve İstanbul Antlaşması sonucunda kaybedilen yerleri geri almak, elde bulunan toprakları korumak için doğuda İran, batıda Venedik ve Avusturya, kuzeyde ise Rusya'yla savaşlar yapılmıştır.

Karlofça Antlaşmasıyla Osmanlılar bazı tedbirler almış, devlet yapısında mali, idari ve iktisadi yenilenmeye gidilmiştir. Ayrıca donanma ve ordunun yenilenmesi için bazı çalışmalar yapılmıştır. Padişah 3. Ahmet döneminde Avrupa kentlerine elçiler gönderilerek, buralarda yapılan yenilikler takip edilmiştir. İstanbul'a matbaa getirilmiş, kumaş ve kâğıt fabrikası kurulmuştur. Bu dönemde ilk özel matbaayı İbrahim Müteferrika ve Said Efendi kullanmıştır. Sultan 3. Mustafa ve 1. Mahmut zamanında Osmanlı ordusu yeniden düzenlenmiş, topçu ocakları ve humbaracı ocakları batıya uygun hale getirilmek için çalışmalar yapılmıştır. Askerin disiplini ve yetiştirilme tarzı 1736-1739 yılında Rusya ve Avusturya ile yapılan savaşta faydalı olmuştur. Ancak 1747 yılında yeniçerilerin baskınıyla bu askeri bölüm kapatılmıştır. 3. Mustafa döneminde Fransa'dan getirilen mühendislerle Bahriye sınıfı ve okullar modern şekilde ıslah edilmeye başlanmıştır. Batıda olan gelişmelerin takibi için buralar elçiler gönderilerek, Astronomi ve Tıp alanında yeni çalışmalar yapılmıştır.

Gerileme döneminde birçok padişah devletin gerilediğini ve bunun önlenmesi için bazı şeylerin yapılmasını gerekli görse de Yeniçeri ocağının görevini yapmamasıyla padişahların yeniliğe açık olmasına rağmen, iyi yetişen devlet adamlarının olmaması yüzünden Osmanlılarda gerileme durdurulamamıştır.

3. Selim döneminde Avrupa ve Avusturya'dan elçi olarak gönderilen Bekir Ratıp Efendi tarafından ordu ve teşkilat hakkında bilgiler toplanmış ve Nizam-ı Cedid ordusu kurulmuştur. Bu yüzden 3. Selim dönemi Nizam-ı Cedid dönemi olarak anılmıştır. Daha sonra yeniliklere karşı çıkan devlet adamları ile yeniçeriler isyan çıkararak, 3. Selim'i tahttan indirmiştir. Ordu dağıtılmış ve bu yenilikleri destekleyen devlet adamları cezalandırılmıştır. Yerine geçen 4. Mustafa'da bu yapılanları desteklemiş ve Nizam-ı Cedid dönemi sona erdirilmiştir.

Merkezi yönetimin bozulması: Devletin merkezi yönetiminin bozulmasında şehzadelerin sancaklara gönderilmemesi yüzünden, devletin yönetimine tecrübesiz olarak geçmeleri, bu tecrübesizlik nedeniyle devletin yönetiminde saraydaki kadınların ve ağaların etkili olması, padişahların küçük yaşta devletin başına geçmesi ve önemli makamların rüşvetle doldurulması etkili olmuştur. Bu sebeplerden dolayı halkın devlete karşı güveni gitmiş ve isyanlar baş göstermiştir.

Ekonominin bozulması: Osmanlı ekonomisinin 16. Yüzyılla birlikte bozulmasında coğrafi keşiflerden ticaret yollarının değişmesi, gümrük gelirlerinin düşmesi, İran ve Avusturya ile yapılan savaşlara yapılan yüklü harcamalar, kapitülasyonların Avrupalılar tarafından sömürülmesi, ihracat azalırken ithalatın artması, vergilerin arttırılması yüzünden köylülerin tarımı bırakması, saray masraflarındaki artış, altın ve gümüş gibi değerli madenler yüzünden paranın değerinin düşmesi gibi etkenler ekonominin bozulmasını sağlamıştır. Köylerden şehre göçler artmış, askere daha fazla kişi alındığından masraflar yükselmiştir.

Askeri sistemdeki bozulma: 3. Murat döneminde kapıkulu ocaklarına fazla sayıda asker alınması, yeniçerilerin geçim sıkıntısına girip başka işlere yönelmesi, iltizam sistemi yaygınlaşırken, tımar sistemi gerilemiş ve eyaletlerde asker yetiştirilmemiştir. Bu dönemde askeri bilgisi olmayan kişiler komutanlığa getirilmiş, Avrupa'daki yenilikler takip edilmemiş, sayıları artan yeniçerilerin kendilerini büyük güç olarak görmüşlerdir. Bu etkenler devletin askeri sisteminin bozulmasına neden olmuştur.

Sosyal alandaki bozulmalar: Nüfusun artması, tımar sisteminin bozulması, Celali isyanları gibi etkenler yüzünden halkın devlete karşı güveni zedelenmiştir. Büyük şehirlerde göçten dolayı nüfus artmış, işsizlik ve güvenlik sorunu yaşanmaya başlamıştır. Çıkan isyanların devlet tarafından bastırılması da güçleşmiştir.

Eğitim sistemindeki bozulmalar: Medreselerin çağın gerisinde kalması, Avrupa'daki eğitim alanındaki yeniliklerin takip edilmemesi, pozitif ilimlerin müfredattan çıkarılması, eğitimden geçmeyen kişilere ilmi rütbelerin verilmesi, yeni doğanlara bile müderrislik unvanı verilmesi yüzünden beşik uleması adında yeni bir sınıfın türemesi yüzünden devletin gerilemesi kaçınılmaz hale gelmiştir.

Dış etkenler: Avrupa'nın ekonomisinin güçlenmesi, coğrafi keşifler yüzünden zenginleşmesi, bilimde Rönesans ve Reform hareketleriyle önemli girişimler yapılması, bunlara Osmanlıların ayak uyduramaması nedeniyle geri kalınmıştır. Ayrıca Avrupalıların Osmanlılara birlikte saldırmaya başlaması yüzünden gerileme başlamıştır.