İlk Osmanlı padişahı, Osmanlı devletinin kurucusu olan Osman Bey, Osman Gazi, 1. Osman'dır. 1258 yılında Söğüt'te dünyaya gelen Osman Gazi, Ertuğrul Gazi ve Hayme Hatun'un çocuğudur. 1281 yılında henüz 23 yaşındayken Söğüt'te Kayı boyunun yönetimini ele almıştır. Aşiretin önemli şahıslarından olan Ömer Bey'in kızı Mal Hatun'la evlenmiş ve kendisinden sonra Osmanlıların başına geçecek olan oğlu Orhan Gazi dünyaya gelmiştir. Daha sonra evlendiği Ahi şeyhlerinden olan Edebali'nin kızı olan Bala Hatun'dan ise Alaeddin adlı oğlu vardır. Osman Gazi'nin yaşamının ilk dönemlerine ait güvenilir kayıtlar bulunmamaktadır. Babası Ertuğrul Gazi Söğüt ovasıyla Domaniç yaylasında yaşamış olan Oğuz Türklerinin Bozok boyu Kayı kolundan gelen büyük bir obaya başkanlık etmiş. 1283 yılında babasının ölümü üzerine, Osman Gazi Anadolu Selçuklu Devleti'nin uçbeyi olmuştur.

Osman Gazi'nin yaptığı ilk iş Türkmen boylarını toplamak olmuş. Tarihte ilk Osmanlı savaşı olarak bilinen Ermeni Beli savaşı 1284 yılında Bursa'nın İnegöl ilçesine 10 km uzaklıkta olan Hamzabey köyünde yapılmıştır. Bu savaşta yeğeni Baykoca şehit düşmüştür. Bundan sonraki yıl Osmanlı tarihinde olan ilk kale fethiyle Kulaca Hisarı alınmıştır. Büyük bir uç beyi haline geldikten sonra, kargaşa, isyan ve taht kavgalarının içindeki Bizans'ın üzerinde çalışmalar yapan Osman Gazi, toprakları genişletmek için hazırlıklara başlamış. Selçuklu Sultanı 3. Alaüddün Keykubat Eskişehir ve İnönü bölgelerini Osman Gazi'ye vermiştir. 1291 senesinde İnegöl Tekfuruyla savarak Karacahisar'ı almış ve Sakarya'ya akınlar düzenlemiştir. Amcası olan Dündar Bey'i Bizans Tekfurları ile ilişki halinde olduğundan, 1298 senesinde öldürmüştür.

Bilecik, Karacahisar, İnegöl, Yenişehir ve Yarhisar'ı Osmanlı topraklarına katarak, 1288 yılında beyliğin başkentini Bilecik'e taşımıştır. Tarihçilere göre Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş yılı olarak kabul edilen 1299 yılında büyük uçbeyi olmuştur. Bizans'la yapılan ilk savaş olan Koyunhisar Savaşı'nı kazanan Osman Gazi, Osmanlı Beyliğinin adını tüm Anadolu'ya duyurmuş oldu. Bazı tarihçiler bu yüzden Osmanlı İmparatorluğunun kuruluşunu 1299 yılı yerine 27 Temmuz 1302 yılı Koyunhisar Savaşı'nın kazanıldığı tarihi kabul ederler. Bu savaş aynı zamanda Anadolu'dan Osman Bey'in yanında savaşmak üzere yapılan ve ilerlemeyi sağlayacak göçlerin yapılması sonucunu doğurmuştur.

Bundan sonra fetihler hızla devam etti. 1303 yılında İznik kuşatılarak, Marmaracık Kalesi fethedildi. 1306 yılında Dinboz Savaşı'yla Kete, Kestel ve Ulubad kaleleri alınarak, Osmanlıların tarihinde ilk askeri antlaşma imzalanmış oldu. 1308 yılında Karahisar'ın fethedilmesiyle, bölgenin ticari ve sosyal merkezi olan İznik kuşatıldı. Bu sayede Bizans'ın ticari yolları kontrol altına alınmış oldu. Bu arada zorda kalan Bizans halkı ve valilerinden olan Harmankaya valisi Köse Mihal gibi kalesiyle birlikte Osmanlılara katılanlar ve Müslüman olanlar oldu. Mihal'in desteğiyle Mekece, Akhisar ve Lefke alındı ve 1315 yılında Bursa kuşatıldı. 1317 yılında Ebesuyu, Karatekin, Kapucuk, Keresteci ve Tuzpazarı kaleleri fethedildi, Kocaeli ve Akçakoca bölgeleri Osmanlı toprakları yapıldı.

Yaşamının son yıllarında gut hastalığı nedeniyle sağlığı bozulan Osman Bey, 1320 yılında beyliğin idaresini oğlu Orhan Gazi'ye bırakmıştır. Oğlu babasının sağlığında 1321 yılında Gemlik ve Mudanya'yı, 1323 yılında Ayanköy ve Akyazı'yı, 1324 yılında Karacabey ile Karamürsel'i, 1325 yılında ise Orhaneli'ni topraklara katmıştır.

1326 yılında Söğüt'te ölen Osman Gazi tarihçilere göre önce Söğüt'te defnedilmiş. Daha sonra Bursa'nın fethiyle birlikte burada türbesi yapılmıştır. Babasından aldığı 5000 km2 olan toprakları, 16000 km2 çıkaran Osman Gazi döneminde ilk Osmanlı parası olan bakırdan "sikke" basılmıştır. Geleneklerine göre beyliğe katmış olduğu yerleri oğluna, kardeşine ve silah arkadaşlarına bölüştüren Osman Gazi, sınırların korunmasını ve genişletilmesini planlamıştır. Yaptığı fetihlerden başka, buraların idaresi için gerekli olan teşkilatların kurulmasına öncülük eden Osman Gazi, bu zamanda ilk defa vergi almıştır. Selçuklulardan kalan tımar yöntemi, bu dönemde de devam ettirilmiştir. Osman Gazi her zaman adaletli bir devlet adamı olarak tanınmıştır.