3. Mustafa, 28 Ocak 1717 yılında doğmuş olan 91. İslam halifesi ve 26. Osmanlı padişahıdır. Babası 3. Ahmet, annesi ise Emine Mihr-i Mah Sultandır. Çocukluğunda Lale devri yaşandığından renkli bir yaşamı bulunmaktaydı. Babasını ve Damat İbrahim Paşa'yı yakından izleme olanağına sahip olmuştu. Babası Patrona Halil isyanıyla tahttan indirildikten sonra padişahlığa amcasının oğlu olan 3. Osman'ın geçmesi sebebiyle, 27 sene sarayda babasıyla birlikte kafes hayatı yaşamıştır. Tahta geçişi anacak 3. Osman'ın ölümü ile 1757 yılında 40 yaşındayken gerçekleşmiştir. Tahta çıktığında cülus bahşişi veren son hükümdar olmuştur. Divan edebiyatında Cihangir adıyla bilinmektedir. 16 yıl 3 ay padişahlık yapmış olan 3. Mustafa, devletin savaş içerisinde olduğu zorlu bir dönem geçirmiştir.

Tahta geçtiği ilk yıllar barış içerisinde geçen sultanın, sadrazamı olan Koca Ragıp Paşa vefatına kadar bu görevde kalmıştır. Tahta çıktığında devlet işlerine ve mali konulara ait çalışmalarda bulunmuştur. Sarayın giderlerini azaltmış, başarılı olmasa da yolsuzlukların üzerine gitmiştir. Tahta geçtiği dönemde Avrupa'da Yedi Yıl Savaşları olmaktaydı. Prusya ve Fransa'nın ittifak teklifine ve askeri, mali alanlardaki yardım teklifini kabul etmedi. Kendini belli bir tarafta tutmak istemedi. Yenilik yanlısı olduğundan, öncelikle ordunun gelişmesine çalıştı. Osmanlıda Macar Baron de Tott ile çalışarak ordu ve donanmada ıslah çalışmaları yaptı. Ordu içinde sürat topçuları adı verilen bir birlik oluşturdu.1770 yılında Rusların donanmayı yakması sebebiyle, yeni bir donanma için hazırlıklar yapmıştır. Sınırda bulunan Bender, Hotin ve Özü kalelerini güçlendirerek, tophanede yeni toplar yaptırdı. Boğazların güvenliği için, Hasköy'de top imalathanesi yaptırdı. Top arabalarını yeniden düzenletti. Yedi yıl savaşlarının ardından, Leh milliyetçileri Balta'ya Osmanlı Devleti'ne sığındılar. Rusların bu bölgede katliam yapmasıyla, 1739 yılındaki Belgrad antlaşması ihlal olmuştu. Divan 8 Ekim 1768 tarihinde Rusya'ya savaş ilan etti. 1 Mayıs 1769 yılında Hotin zaferi kazanıldı. 12 Ağustos 1769 yılında yeniden saldıran Ruslara karşı, yeniçerilerin itaatsizliğinden ötürü başarısız olundu. Romanya'ya kadar ilerleyen Ruslar, İngiltere ve Fransa'nın desteğini de aldılar. Kaptan-ı Derya Mandalzade Hüsamettin Paşa Mora saldırısıyla Rumları 9 Nisan 1770 yılında bozguna uğrattı. Bu yüzden kendisine Mora Fatihi unvanı verilmiştir. 1770 yılında Çeşme açıklarındaki donanmanın Ruslar tarafından yakılması, Osmanlı devletinin güçlü konumunu zedelemişti. Rusya'nın Kırım'ı ikiye bölmesiyle Rus işgaline girdi. 1771 tarihinde Eflak'ı işgal eden Rusya, Dobruca'ya kadar ilerledi. Ardından Ruslara karşı Özü, Yerköyü, Silistre ve Varna zaferleri kazanıldı. Rus seferlerini sonuçlandırmak isteyen 3. Mustafa 21 Ocak 1774 tarihinde vefat etmiştir. Yerine tahta geçen 1. Abdülhamid, zafer kazanılmasına rağmen 21 Temmuz 1774 tarihinde Osmanlı aleyhinde hükümler içeren Küçük Kaynarca Antlaşmasını imzaladı.

Rus savaşı sırasında ölen sultan, Laleli'de yaptırdığı Laleli Külliyesindeki 3. Mustafa türbesine gömülmüştür. Askeri, mali ve idari konularda reformlar yapmış, çalışkan ve adil bir padişahtır. Osmanlı ilk kez iç borçlanmayı onun döneminde yapmıştır. Süveyş'te kanal açmayı, Sakarya nehrini İzmit körfezine bağlamayı düşünse de bu isteklerini yoğun savaşlardan dolayı gerçekleştirememiştir.