2. Mustafa, babası 4. Mehmed, annesi Emetullah Rabia Gülnuş Sultan olarak 5 Haziran 1664 yılında dünyaya gelmiş, Gazi lakabıyla bilinen 101. İslam halifesi ve 22. Osmanlı padişahıdır. Annesi Giritli olan padişahın, Divan edebiyatındaki ismi İkbali olarak bilinir. Amcası 2. Ahmed'in vefatından sonra, taht odasına giderek, protokole önem vermeyip, yanına çağırdığı devletin büyüklerinden biat alıp 6 Şubat 1695 tarihinde tahta oturdu.
Bu olay Osmanlı tarihinde ilk kez yaşanmıştı. Tahta çıktığında 31 yaşında olan 2. Mustafa, saltanatının üçüncü gününde bir hatt-ı hümayün yayınlayarak, ' Zevk, sefa ve rahatı kendimize haram eylemişiz. ' demiş, amcalarının zamanında devlet işlerinin iyi gitmediğinin açıklamıştır. Bu olayda Osmanlı tarihinde ilklerden biridir. Padişah musikiye önem vermiş, iyi bir tahsilden geçmiştir.
2. Mustafa saltanatında yaşananlar
Avusturya seferleri: bu dönemde 2. Mustafa'nın da bizzat katıldığı, Avusturya üzerine üç sefer düzenlenmiştir. Tahtın başına geçtiğinde Osmanlı Karadan Avusturya ile denizden Venedik ile savaş halindeydi. Rusya ve Lehistan ile ilişkiler ciddi anlamda bozulmuştu. Savaş merkezi olan Edirne'de bu işler ile meşgul olan 2. Mustafa, 30 Haziran 1695 tarihinde Edirne'den birinci Avusturya seferine başladı. Avusturyalılarla karşı Lugos Muharebesini kazanarak, Gazi unvanını aldı. İstanbul'a dönerek, 14 Kasım 1695 tarihinde Davutpaşa ordugahına, 4 gün sonra da Topkapı Sarayına yerleşti.
İkinci Avusturya seferine 8 Nisan 1696 tarihinde Davutpaşa ordugahına gelip, orduyla birlikte 22 Nisan 1696 tarihinde çıktı. 27 Ağustos 1696 tarihinde Avusturya ordusuyla Temeşvar'da Ulaş Muharebesine girişerek, kazanan taraf oldu. 26 Ekim 1696 tarihinde orduyla birlikte İstanbul'a geri döndü. Üçüncü Avusturya seferi için, 20 Mayıs 1697 tarihinde Edirne'ye doğru yola çıktı. 11 Eylül 1697 tarihinde Avusturya ordusuyla giriştiği Zenta Muharebesinde bozguna uğratıldı. Tisza Irmağında Veziriazam, dört vezir, eyalet beyleri, yeniçeri ağaları ve 30.000 civarında asker imha edildi. Savunmasız kalan Osmanlı ordusu İstanbul'a geri dönmek zorunda kaldı. Venediklilerde bu esnada Dalmaçya ve Mora'ya, Lehistanlılarda Boğdan'a saldırdı. Rusya'nın başındaki Deli Petro ise ordusunu yenileyerek, Akdeniz'e inip, Karadeniz'e egemen olma amacını gerçekleştirmeye çalışıyordu. Osmanlı devleti ise uzun süren savaşlar sonunda yorgun düşmüştü.
Karlofça antlaşması: Yenilgiyle biten Zenta Muharebesi sonunda 2. Mustafa, İngiliz elçisi ve Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa'nın araya girmesiyle barışa ikna oldu. İmzalanan Karlofça Antlaşmasıyla, Temeşvar ve Banat dışındaki Macaristan, Erdel Beyliği Avusturya'ya, Podolya ve Ukrayna Lehistan'a, Dalmaçya kıyıları ile Mora Venediklilere verildi. 26 Ocak 1699 tarihinde imzalanan antlaşmayla Osmanlı Devleti topraklarını kaybetmiş ve gerileme döneminin başlangıcına girmiştir. Bundan bir yıl sonra 14 Temmuz 1700 tarihinde, Rusya'yla imzalanan İstanbul Antlaşmasıyla Azak Kaleside Ruslara verilmiştir.
2. Mustafa'nın tahttan indirilmesi ve Edirne vakası
Tahta çıktığı günlerde söylediklerini yerine getiremeyen padişah, Mart 1700 tarihinde İstanbul'dan ayrılıp, Edirne'de av peşinde koşmaya başladı. Devlet işlerini Şeyhülislam Feyzullah Efendi'ye bırakmıştı. Ordunun içindeki hoşnutsuzluk giderek artmaktaydı. İstanbul'da bulunan askerler isyan ederek Edirne'ye doğru yürümeye başladılar. Edirne'ye geldiklerinde Şeyhülislamı öldürüp, 22 Ağustos 1703 tarihinde 2. Mustafa'yı tahttan indirerek, kardeşi 3. Ahmed'i tahta çıkardılar. 29 Aralık 1703 tarihinde ölen 2. Mustafa'nın cenazesi, İstanbul'a babası 4. Mehmed'in türbesinin bulunduğu Turhan Sultan'a defnedildi. Padişahın döneminde yapılan mimari eserler, Anadolu Hisarı üzerinde bulunan Meşruta Yalısı, Saraçhanebaşı Amcazade Hüseyin Paşa Külliyesi, Erzurum Kurşunlu Camii ve Fatih'teki Millet Kütüphanesidir.
